امیرحسین احمدی- دکتر نعمت احمدی که خود باغدار پسته است در بخش اول گفتوگوی خود وضعیت تولید پسته و معضلات آن در ایران را بررسی کرد اما در بخش دوم گفتوگو، به مقایسه تولید پسته در ایران و آمریکا میپردازد و همچنین بازارهای صادراتی پسته را بررسی می کند. نعمت احمدی معتقد است که اگر در به همین پاشنه بچرخد صنعت پسته در ایران نابود می شود در حالی که کشورهایی از جمله آمریکا، اسپانیا، یونان و استرالیا مبادرت به کشت پسته کردند و کاشت و برداشت پسته در کشوری مثل آمریکا بسیار استانداردتر از کاشت و برداشت پسته در ایران انجام می گیرد که اصلی ترین تولیدکننده پسته در جهان بوده است. ادامه گفتگوی تفصیلی با دکتر نعمت احمدی را می خوانید:
* با این وضع می توان پیش بینی کرد که در آینده ای نه چندان دور صنعت پسته ما با نابودی مواجه شود؟
– در کشور ما دو تا سه عامل در استان های اصلی تولید پسته دست در دست هم داده و باعث شده اند به جای آنکه درخت های پسته رشد کنند کوره های ذغال سازی افزایش یابند چرا که مجوزهای بسیاری در رفسنجان و زرند برای باغاتی که دیگر آب کشش رسیدن به آنها را ندارد و به اصطلاح از آب افتاده اند صادر شده است تا آنها را به زغال تبدیل کنند.
من سال ۷۳ در رفسنجان یک سخنرانی داشتم که مورد حمله اعضای تعاونی پسته رفسنجان قرار گرفت که تعاونی عمده ای بود و هست و از دهه ۴۰ تا امروز نیز فعالیت می کند؛ در سال ۷۳ آمریکا ۳۵ هزار هکتار باغ پسته داشت و ما ۴۲۰ هزار هکتار داشتیم و من در آن سخنرانی گفتم به عنوان کسی که زیر درخت پسته به دنیا آمده و اولین چیزی که دیده است پسته بوده با درد و آه میگویم که از طرفی ناراحتم که پسته ما در معرض آسیب است و از طرفی خوشحالم؛ حسرتم از اینجاست که باغ های ما بی رویه و بدون هیچ گونه کنترل و نظارتی و بدون اینکه بررسی شود که چه جوره ای (واریته) مطابق با اقلیم کدام منطقه است و بدون توجه به میزان آب موجود که درخت کشت می شود چرا که کاشت درخت سرانه دارد؛ در آمریکا که رقیب سرسخت ما در تولید پسته است اجازه نمی دهند که بدون کنترل پسته کشت شود برای مثال می گویند اگر ۱۰ لیتر آب داری مجازه به داشتن چه مقدار از باغ هستی.
اما گفتم خوشحالی من از این جهت است که آمریکا(در سال ۷۳ خورشیدی) ۳۶ هزار هکتار باغ پسته دارد که حدود ۳۰ درصد آن به ثمر رسیده و باقی آن کم کم به ثمر می رسد و این باعث خوشحالی من است چرا که چند صباحی دیگر با این سرعتی که در احداث باغ دارند و با این علمی که در احداث باغ به کار می گیرند و نوع واریته هایی که استفاده می کنند تا چند سال دیگر مقام اول دنیا در تولید پسته را به دست می آورند و از آنجا که استاد تجارت و بازاریابی هستند با بازاریابی خود پسته ما را از مظلومیت فعلی بیرون می آورند. در همان روزی که این سخنرانی را کردم یکی از اعضای اتحادیه پسته کاران رفسنجان گفت خبری شنیدم که خدا را شکر پسته های آمریکا را سرما زده است و ما امسال می توانیم به خوبی پسته بفروشیم و من با خود گفتم که چنین کسی می خواهد سرنوشت تولید من را در دست بگیرد چرا که به جای آنکه بازاریابی درست کند به دنبال این است که پسته رقیب را سرما بزند تا شاید بهتر بفروشیم.
در حال حاضر با وزیر کشاورزی که خود کشاورز است تماس بگیرید و بگویید در جنوب خراسان چه واریته هایی باید کاشت؟ یا اگر از مقام های مسئول وزارت جهاد بپرسید که نیاز سرمایی درختان پسته در کدام مناطق برطرف شده است آماری ندارند.
پسته محصولی خاص است و مثل پرتقال یا آناناس یا هرچیز دیگر که اگر بخواهید بسیاری از نقاط دنیا آمادگی تولید آن را دارند نیست و در دنیا نقاط زیادی نیستند که تولید کننده پسته باشند و اصلا با همین اسم در دنیا رفته است و لذا آن آقا به جای آن که بگوید در این چند کشور بازاریابی کردیم و می توانیم پسته خود را بفروشیم می گوید خدا را شکر که پسته آمریکا را سرما زده است!
اما من گفتم که خوشحالم که آمریکایی ها تا ۱۰ سال دیگر مقام نخست را به دست خواهند آورد و بازاریابی می کنند و از آن موقع هم که آمریکایی ها وارد شدند و بازاریابی کردند پسته قیمت روند رو به جلویی را تجربه کرد.
آمریکا سالی ۱۰ درصد به باغات پسته اش اضافه می کند و در حال حاضر باغات پسته این کشور ۱۰۰ هزار هکتار هستند و در حال حاضر محصولاتی مثل انجیر، انگور و … را در مناطقی مثل فرزنو و دره هایی که قابلیت کشت پسته دارند کنار می زنند و به جای آن پسته کشت می کنند تا جایی که این کشور امسال ۴۷۰ هزار تن پسته تولید کرد و آنجا وقتی می گویند ۴۷۰ هزار تن، آمار دقیقی دارند و یک تن کم یا زیاد نیست در حالی که ما در ایران آمار درستی نداریم با این حال بیشترین آمار ما مربوط به سال ۱۳۶۷ است که توانستیم ۲۸۰ هزار تن پسته تولید کنیم در حالیکه ۵۰۰ هزار هکتار باغ پسته داشتیم و بعد از آن میزان تولید پسته ما هر سال کمتر شده است و سالیانه ۱۰ تا ۱۲ درصد از باغات ما کم می شود در حالی که همین مقدار به باغات آمریکا اضافه می شود و از طرفی وقتی می گوییم ما با ۵۰۰ هزار هکتار باغ در بهترین حالت ۲۵۰ هزار تن پسته تولید می کنیم یعنی هر هکتار باغ پسته ما در بهترین حالت ۵۰۰ کیلوگرم پسته می دهد در حالی که در صورتی که باغات جوان آنها به طور میانگین ۴.۵ تن در هر هکتار پسته تولید می کند و باغات بالای ۲۰ سالشان نیز سالانه ۶.۵ تن پسته تولید می کند و از طرفی درخت های پسته در آمریکا از سال چهارم پس از کشت شروع می کنند به بار دادن در حالی که درختان ما از سال هشتم یا نهم شروع می کنند به برنما شدن چرا که علمی کار نکردیم و از واریته های مناسبی استفاده نکردیم.
در حال حاضر با وزیر کشاورزی که خود کشاورز است تماس بگیرید و بگویید در جنوب خراسان چه واریته هایی باید کاشت؟ یا اگر از مقام های مسئول وزارت جهاد بپرسید که نیاز سرمایی درختان پسته در کدام مناطق برطرف شده است آماری ندارند.
در حالی که من خود دیدم در آمریکا از تلفن manager یا به قول ما ایرانی ها مباشر باغات پیامک می آمد که میزان دما، رطوبت خاک و خیلی چیزهای دیگر را مشخص کرده بود تا کشاورزان بر اساس آن تصمیم بگیرند. مباشر آن باغات از طرف مرجع علمی که دانشگاه است تعیین می شود و حاصل تمامی تحقیقات را ارائه می کنند و بد نیست اشاره کنم که تمام امور علمی و تحقیقاتی پسته در آمریکا بر عهده دانشگاهUCLA است و نظارت و برنامه ریزی دقیق و مشخصی دارند به طوری که اگر کشاورزی بخواهد پیوند بزند باید زیر نظر دانشگاه باشد نه مثل کشور ما که از هرجایی که توانستیم و بدون بررسی پیوند بزنیم؛ من حدود ۲۲ سال پیش در ساوه شروع به کشاورزی کردم. ساوه منطقه ای پاک و بکر و بهداشتی بود و پیوندهایی که از کرمان آوردم ناخواسته همه آلودگی های صد ساله را با خود به این منطقه آوردند در حالی که در آمریکا اگر کسی بخواهد پیوندی بزند بدون اجازه دانشگاه اجازه اینکه یک ترکه از باغ را خارج کند ندارد و این دانشگاه است که به شما پیوندک را می دهد، پیوندکی که تمام مراحل بهداشتی را طی کرده است و باغ را دچار هیچ آفتی نمی کند.
کشت پسته در کشور ما یتیم است
کشت پسته در کشور ما یتیم و یله است. ۵۰۰ هزار هکتار باغ امسال ۸۰ هزار تن پسته داشته اند و ایده آل ما از این میزان زمین فقط ۲۸۰ هزار تن است و ما هنوز نتوانستیم یک تن محصول در هکتار را عملی کنیم و این دروغ ها را هم نباید شنید که فلان کشاورز نمونه توانسته مقدار زیادی برداشت کند چرا که او یک هکتار داشته و هر چه توانسته خرج آن کرده اما این باغ ها بسیار کم هستند و وضعیت کلی تولید پسته اینگونه نیست و در حال حاضر باغات ما در هر هکتار حتی به میزان همان نیم تن سابق هم بار نمی دهند چرا که اگر بار داده بودند ما باید دست کم ۲۵۰ هزار تن پسته برداشت می کردیم در حالی که امسال ۸۰ هزار تن پسته برداشت کردیم.
کشت پسته در کشور ما یتیم و یله است. ۵۰۰ هزار هکتار باغ امسال ۸۰ هزار تن پسته داشتهاند و ایدهآل ما از این میزان زمین فقط ۲۸۰ هزار تن است و ما هنوز نتوانستیم یک تن محصول در هکتار را عملی کنیم و این دروغها را هم نباید شنید که فلان کشاورز نمونه توانسته مقدار زیادی برداشت کند
* به سراغ بازار پسته برویم. با توجه به داشتن رقیبی سرسخت مثل آمریکا در تولید پسته که استاد بازاریابی هم هست آیا هنوز کسی تمایل به خرید پسته ما دارد؟
– پسته هم جدا از دیگر محصولات نیست؛ اگر نفت که اصلی ترین محصول صادراتی ماست یا میعانات ما و سنگ های ما مشتری دارند پسته هم دارد و باید دانست که ما کشاورزان هم جدا از برنامه های سیاسی کشور نیستیم و در حال حاضر مغضوب جهانیم و در این شرایط بازارهایی را هم که پیدا کرده بودیم یا از دست دادیم یا از دست رفتند و خیلی از کشورها حاضر به تجارت با ما نیستند.
صادرات پسته ایرانی به سوریه هم به نزدیک صفر رسیده است
برای مثال، سوریه مرکز شیرینی در جهان عرب است و سالانه بخش قابل توجهی از مغز پسته ما به این کشور صادر می شد اما در حال حاضر صادرات پسته ما به این کشور نزدیک به صفر است.
بعد از آن بازار کشورهای عربی از جمله عربستان را داشتیم اما این همانطور که گفتم صادرات ما تابع سیاست های کلی نظام است و در حال حاضر ما با این کشور مراوده ای نداریم؛ تجار سرای امید در بازار تهران که رشته کاریشان تجارت با کشورهای عربی بود در حال حاضر هیچ یک از بازارهای عربی را در دسترس ندارند و از طرفی بازارهایی مثل کردستان عراق را داشتیم که امروز عملا از ترکیه پسته خود را تامین می کنند و علاوه بر همه اینها دو بازار در اروپا داشتیم که غیر از اتحادیه اروپا بودند چرا که اتحادیه اروپا فرمول هایی مثل آفلاتوکسین و … دارد که در واقع تجار ما با توجه به شرایط حاکم بر باغداری ایران و نحوه استفاده غیر استاندارد از کود و سم و ISOها، عطای بازار این اتحادیه را به لقایش بخشیدند اما دو بازار داشتیم که یکی اوکراین بود و دیگری روسیه و هر دوی اینها بازار مقصد بودند و هر چند تجارت با روس ها بسیار مشکل است اما بازار روسیه مقصد بسیار خوبی بود در حالی که به علت مشکلاتی که برای روبل به وجود آمد این بازار هم از دست رفت.
کسی متوجه نیست که صادرات یک علم است اما خوشبختانه با بالا رفتن قیمتها خیلی از همین صادراتچیها از این حوزه بیرون رفتهاند چرا که مسائل پیچیدهای را به وجود میآورند؛ برای مثال فردی رفته و تعهد پستهای را داده بود که در ایران امکان کشت نداشته است
هر کسی که از راه رسیده، صادراتچی شده است
در حال حاضر بازارهای چین و هند هستند، اما از این جهت که ما برای صادرات پسته یک سندیکا یا اتحادیه نداریم هر کسی که از راه رسیده، صادراتچی شده است و تعداد زیادی از جوانان که به میدان آمده اند عامل تجار چینی شده اند و برای تجار چینی خرید می کنند و عملا نوعی رقابت سخت را در بازار صادرات به وجود آورده اند و پای چینی ها را کم کم باز کردند و با این کار صادرات پسته آسیب جدی دیده است و کسی متوجه نیست که صادرات یک علم است اما خوشبختانه با بالا رفتن قیمت ها خیلی از همین صادراتچی ها از این حوزه بیرون رفته اند چرا که مسائل پیچیده ای را به وجود می آورند؛ برای مثال فردی رفته و تعهد پسته ای را داده بود که در ایران امکان کشت نداشته است و همه این مسائل به این علت است که صادرات متولی ندارد یعنی مجموعه ای خصوصی که صادرات زیر نظر آن انجام گیرد نداریم.
* اتاق های بازرگانی نمی توانند متولی باشند؟
– خیر.
* در صنایع دیگری مثل صنعت خودرو با وجود شرکت های بزرگ خودروسازی جهانی، رقابت در این عرصه به نظر مسخره می آید اما خود شما گفتید که در زیر یک درخت صد ساله به دنیا آمدید و همه می دانیم پسته محصول خاص کشور ما است و در آن مزیت نسبی داریم. در حال حاضر چه راه حلی برای بهبود وضعیت صنعت پسته وجود دارد؟
– ببینید؛ در تولید راهی را از گذشته طی کردیم و راهی پیش رو داریم؛ برای مثال باغات ما به سه دسته تقسیم می شوند که یا سنتی هستند یا ترکیبی از سنتی و مدرن یا باغاتی کاملا مدرن هستند اما نکته مهم این است که ما در امر برداشت با آمریکا تفاوت بسیاری داریم.
اولین نکته ای که باید بدانیم این است که پسته در ایران حالت بوته را دارد یعنی درخت های پسته در کشور ما درخت های روی زمین ریخته اند اما در آمریکا از اول درخت را طوری پرورش می دهند که واقعا درخت است و کنده ای دارد که همین مسئله برداشت را آسان تر می کند چرا که دستگاه شیکر به راحتی زیر درخت می رود و با شوکی که به درخت می دهد پسته را به راحتی و دانه دانه برداشت می کند.
برداشت پسته در کشور ما به طور میانگین سه ماه طول می کشد و سیستم سنتی دارد و ادعا می کنیم که کارگر در ایران با دستمزد روزی ۵۰ هزار تومان نسبت به آمریکا که ساعتی ۱۰ دلار است ارزان تر است اما واقعیت امر این است که به علت کیفیت درختان و استفاده از ابزار آلات، برداشت پسته در آمریکا بیش از یک هفته طول نمی کشد؛ برای مثال یک باغ هزار هکتاری در آمریکا به مدت یک هفته به طور کامل برداشت می شود اما باغ ۲۰۰ هکتاری من با ۳۰۰ کارگر حدود دو ماه طول می کشد یعنی از روزی که شروع می کنیم تا روزی که برداشت پسته تمام می شود سه ماه به طول می انجامد و در این میان میزان پرتی و آسیبی که پسته روی درخت می بیند و علاوه بر آن نحوه غلط انبارداری و … حجم قابل توجهی از محصول را تلف می کند. در حالی که در آمریکا ماشین شیکر به زیر درخت می رود و سفره ای زیر درخت پهن می کند و با وارد کردن یک شوک به درخت تمامی بار درخت را دانه دانه در دستگاه می ریزد و پس از آن پسته در کامیون حمل می شود و بعد از فراوری به سیلو می رود و در این بین نه با دست تماس پیدا می کند و نه در گونی حمل می شود و نگهداری آن نیز در شرایط مناسب و استاندارد با دمای متعادل در سیلو است.
در آمریکا ۷۰ درصد از تمامی باغداران برای شرکت پاراموت و ۲۰ درصد برای شرکت سپتون و ۱۰ درصد بقیه به طور متفرقه کار می کنند و کسی نمی تواند حتی یک کیلو پسته را خودش بفروشد اما در ایران ۲۰۰ هزار نفر فرد مستقلند که چهار کار، تولید، فراوری، بسته بندی و بازاریابی را همزمان با هم انجام می دهند. در کشور ما اساسا حلقه ای میان کشاورزی و صنعت و بازرگانی وجود ندارد و اگر هم باشد به طور خیلی مختصر و اندک است.
معضل پسته بیشتر در برداشت است چرا که ما و آمریکایی ها در کاشت و داشت تا حدودی مشابه هستیم اما این نکته را نباید فراموش کرد آنها از طریق علمی وارد کشت پسته شدند و واریته های مناسب با اقلیم خود را به کار می گیرند.
در آمریکا ۷۰ درصد از تمامی باغداران برای شرکت پاراموت و ۲۰ درصد برای شرکت سپتون و ۱۰ درصد بقیه به طور متفرقه کار میکنند و کسی نمیتواند حتی یک کیلو پسته را خودش بفروشد اما در ایران ۲۰۰ هزار نفر فرد مستقلند که چهار کار، تولید، فراوری، بسته بندی و بازاریابی را همزمان با هم انجام می دهند
* بخشی از تفاوت های برداشت پسته میان ایران و آمریکا را گفتید؛ اگر می شود آن را بیشتر تشریح کنید.
– در کشور ما هنوز که هنوز است در انبارها کارگران پسته پوک را می شکنند و مغزها را جدا می کنند و هر باغدار مدت زیادی گرفتار همین یک کار است و این روند آنقدر طول می کشد که روزهای آخر خیلی از پسته ها روی درخت خشک می شوند اما مدت برداشت پسته در آمریکا نزدیک به یک پنجم مدت برداشت این محصول در کشور ماست.
*در مورد صادرات و بازاریابی چطور؟
– انحصار فروش پسته در آمریکا در دست دو یا سه شرکت است و قیمت گذاری هم با خود آنها است اما در کشور ما کسانی که مبادرت به صادرات پسته از یک تن تا ۵۰ هزار تن می کنند بسیار زیاد است و جالب تر اینجاست که خیلی از این صادرکنندگان پیش خود فکر می کنند که اگر ۱۰ درصد از پسته دهن بسته یا پوک باشد ایرادی ندارد و من کشاورز که می خواهم پسته با کیفیت و سالم باشد و پسته سالم تحویل می دهم اما بعضی از تجار پس از اینکه پسته را از کشاورز خریدند می روند و پسته پوک هم می خرند که قیمت آن تقریبا کیلویی پنج هزار تومان است و به این بهانه که اجازه دارند ۱۰ درصد از پستهشان نامرغوب باشد پسته های پوک پنج هزار تومانی را با پسته های مرغوب کیلویی ۱۵۰ هزار تومان مخلوط می کنند. برای مثال در یک تن بار ۱۰۰ کیلو پسته پوک به کار می بندند و این کار شاید از نظر ظاهری درست باشد اما از فریب است، تدلیس است یا هر اسم دیگری که می خواهید روی آن بگذارید.
خیلی از صادرکنندگان پسته ایرانی پیش خود فکر میکنند که اگر ۱۰ درصد از پسته، دهن بسته یا پوک باشد ایرادی ندارد به همین خاطر میروند و پسته پوک هم با قیمت کیلویی پنج هزار تومان میخرند و به این بهانه که اجازه دارند ۱۰ درصد از پستهشان نامرغوب باشد پستههای پوک پنج هزار تومانی را با پستههای مرغوب کیلویی ۱۵۰ هزار تومان مخلوط می کنند
«طعم خوش پسته ایرانی» صرفا یک شایعه است
با همین کارها صادرات ما هر سال دارد بازارهای خود را از دست می دهد که دو تا سه علت دارد و یکی از آنها نبود نظارت بر صادرات و مجموعه ای است که بر صادرات نظارت داشته باشد. ما دلخوش کرده ایم که طعم پسته ایران خوش است اما این قصه ای بیش نیست من که باغ پسته دارم می گویم این یک شایعه است.
صادرات پسته ما در معرض آسیب های جدی است و با این عملی که امسال در پیمانگذاری ارزی انجام شد که ارزهای حاصل از صادرات باید به سامانه نیما بازگردد عملا فردی مثل اسدالله عسگر اولادی که ۶۴ سال صادرات داشته امسال یک کیلو هم صادرات نداشت. ایشان سالی ۵۰ تا ۶۰ درصد از پسته ایران را صادر می کرد و در دبی و هنگ کنگ و هامبورگ انبار دارد اما تاکید می کنم که امسال حتی یک کیلو هم صادرات نداشت، این در حالیست که امر صادرات از دست صادرکننده اصلی در آمده و به دست افراد دیگری افتاده است.
از طرفی تاجری که در خارج پسته می خرد و به پایین دستانش توزیع می کند می خواهد آب را از سرچشمه ای بردارد که همیشه موجود باشد و دنیای تجارت هم دنیای رقابت است و اولین مطلبی که همه به آن معتقدند دامپینگ است. در حال حاضر آمریکایی ها این قدرت را دارند و بازار پسته را دامپ کردند و پسته ما عملا روی دستمان مانده است .
سخن پایانی…
– در آخر باز هم باید بر نظارت بر صادرات تاکید کنم؛ مثالی می زنم؛ اسرائیلی ها بهترین پسته دنیا را می خورند و ما یک کیلو پسته هم به آنجا صادر نکردیم در عین حال اسرائیلی ها پسته های آمریکایی هم نمی خورند و تا امروز از طریق واسطه های عربی پسته ایرانی مصرف می کردند.
اسرائیلی ها بهترین پسته دنیا را می خورند و ما یک کیلو پسته هم به آنجا صادر نکردیم در عین حال اسرائیلی ها پسته های آمریکایی هم نمی خورند و تا امروز از طریق واسطه های عربی پسته ایرانی مصرف می کردند
در هر حال به شیوه هایی که گفتم، در حال از دست دادن بازارهای خود هستیم و به علت تاخیر در برداشت نمی توانیم نیاز پسته را در وقت خود تامین کنیم؛ امسال ترکیه ۲۰۰ هزار تن پسته تولید کرد و مقام دوم را داشته است و در حال حاضر تبلیغات وسیعی در اسپانیا و یونان برای کشت پسته انجام می شود چرا که به پسته کاران هم اقامت می دهند و هم ویزای شینگ.
استرالیا نیز که با ما تفاوت فصلی دارد شروع به کشت پسته کرده است و این مسئله تولید پسته را دو بار در سال ممکن می کند که همین مسئله بازار ما را محدودتر و صادرات را سخت تر می کند و آمریکا هم که کشت پسته آن را شرح کردم با رشد سریعی که دارد تا ۱۰ سال دیگر باغات پسته خود را به ۳۰۰ هکتار خواهد رساند و ۳۰۰ هکتار باغ های پسته ای که درهر هکتار دست کم ۴.۵ تن پسته می دهند واگر در صنعت پسته در به همین پاشنه بچرخد هیچ آینده خوبی را نمی توان برای صنعت پسته در کشور ما متصور شد و امیدوارم که چنین اتفاقی هرگز رخ ندهد چرا که صنعت پسته ما به نابودی کامل می رسد.
